جنبش عدم تعهد

تاریخچه

سران شرکت کننده در اولین اجلاس جنبش عدم تعهد در بلگراد- سال ۱۹۶۱. از راست به چپ یوسیپ بروز تیتو، احمد سوکارنو، جمال عبدالناصر، قوام نکرومه و جواهر لعل نهرو

نخستین تلاش برای ایجاد همگرایی میان کشورهایی که بعدها به غیرمتعهدها معروف شدند، در سال ۱۹۵۵ در کنفرانس باندونگ در شهر باندونگ اندونزی انجام شد. جواهر لعل نهرو، جمال عبدالناصر و احمد سوکارنو رؤسای وقت حکومت کشورهای هند، مصر و اندونزی در این اجلاس اندیشه تشکیل چنین سازمانی را مطرح کردند. چون این اتفاق کمی بعد از استقلال هند رخ می‌داد تحت تأثیر جهان بینی ماهاتما گاندی نیز قرار داشت.

در ۱۹۶۱ اولین اجلاس سران عدم تعهد با حضور مارشال یوسیپ بروز تیتو رهبر یوگسلاوی، قوام نکرومه رهبر غنا، جمال عبدالناصر رئیس جمهور مصر، جواهر لعل نهرو نخست وزیر هند و احمد سوکارنو رهبر استقلال اندونزی در کنفرانسی که در شهر بلگراد در کشور یوگسلاوی برگزار شد و این سازمان موجودیت خود را اعلام کرد.

با پایان جنگ سرد و فروپاشی اردوگاه سوسیالیسم کشورهای عضو جنبش عدم تعهد دچار نوعی بی‌هویتی شده و دلیل وجود این جنبش که ایجاد موازنه منفی بین دو ابرقدرت دوران جنگ سرد بود از بین رفته‌است. عده‌ای را فرض بر این است که جنبش عدم تعهد وارث موازین ضد آمریکایی یا همان ضد امپریالیستی است.^[۱] این در حالیست که بسیاری از تحلیلگران سیاسی فلسفه وجودی چنین سازمانی را وابسته به جهان دوقطبی می‌دانند و دلیلی برای ادامه حضور جنبش در صحنه بین‌المللی با معیارها و مختصات دوران جنگ سرد نمی‌بینند. ۱۲۰ کشور جهان که تقریباً بیش از دو سوم اعضای سازمان ملل متحد و ۵۵ درصد جمعیت دنیا را تشکیل می‌دهند، عضو جنبش عدم تعهد می‌باشند. از سال ۲۰۱۲ کشور ایران ریاست دوره‌ای این جنبش را بر عهده دارد. سران کشورهای عضو جنبش عدم تعهد هر ۳ سال یکبار در اجلاسی با همین نام گرد هم می‌آیند.

بنیان گذاران جنبش عدم تعهد

بنیان گذاران جنبش عدم تعهد رهبران برخی از کشورها بودند که در رأس این شخصیت‌ها می‌توان از مارشال تیتو رهبر یوگسلاوی، جواهر لعل نهرو نخست وزیر هند، جمال عبدالناصر رهبر مصر و احمد سوکارنو رئیس جمهور اندونزی نام برد.

برخی مفسرین^[۲] معتقدند جنبش عدم تعهد نیز همچون جنبش‌های دیگر، از شخصیت افراد و رهبران آن تأثیر پذیرفته‌است و با بررسی شرح حال این چهار شخصیت و تشریح اوضاع سیاسی کشورهای هند، اندونزی، مصر و یوگسلاوی در دههٔ ۱۹۵۰، چنین نتیجه گرفته‌اند که کشورهای مزبور و رهبران آنها که همگی در استقلال کشورهای خود و رهایی از استعمار و نفوذ کشورهای دیگر نقش تاریخی بر عهده داشتند، از وجوه مشابهی برخوردار بودند که عبارتند از:

هر چهار کشور دوران سخت و طولانی تحت استعمار بودن، استیلا و تفوق کشور قوی‌تر و زور مدار را گذرانده‌اند و مبارزه آنان برای استقلال، عدم وابستگی و عدم تعهد بجا و بحق بوده‌است؛
همهٔ رهبران چهار کشور از نخستین رهبران سیاسی کشورهای خود پس از استقلال و رهایی از استعمار بوده‌اند، همهٔ آنها نه تنها در جنگ‌های ضد استعماری و ضد امپریالیستی فعالانه شرکت کرده‌اند، بلکه رهبری این جنگ‌ها را نیز بر عهده داشته‌اند؛
سال‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۵۵ برای هر چهار کشور نقطهٔ عطفی در مبارزات سیاسی بوده‌است؛
در سال ۱۹۵۴ کنفرانس کلمبو، نهرو نخست وزیر هند است و سوکارنو در نخستین انتخابات پس از استقلال به عنوان اولین رئیس‌جمهور اندونزی برگزیده شده‌است. عبدالناصر به ریاست‌جمهوری مصر انتخاب شده و تیتو، رهبر جمهوری خلق یوگسلاوی است که هر چهار نفر در سال ۱۹۵۵ در کنفرانس باندونگ شرکت می‌کنند.^[۳]

جنبش عدم تعهد از جمله نهادهایی است که ویژگی‌های سازمانهای بین‌المللی را دارد اما چون فاقد شخصیت حقوقی بین‌المللی یک سازمان بین‌المللی به شمار نمی‌آید.^[۴]

اصول

احترام متقابل به تمامیت ارضی و حاکمیت یکدیگر،
برابری و منافع متقابل،
عدم تجاوز به یکدیگر،
همزیستی مسالمت آمیز،
عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر.^[۵]

ارکان جنبش عدم تعهد

بالاترین رکن جنبش «اجلاس سران» است که هر سه سال در یکی از کشورهای عضو تشکیل می‌گردد. علاوه بر آن می‌توان از اجلاس سالانه وزیران، اجلاس سالانه کارشناسان، اجلاس سالانه دفتر هماهنگی و نشست‌های تخصصی و دوره‌ای این جنبش نام برد. نشست‌های دوره‌ای جنبش در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد و نشست‌های آژانس‌ها و سازمان‌های تخصصی این سازمان نیز قابل ذکر است.^[۶]^{[نیازمند منبع]}

ایران و جنبش عدم تعهد

ایران که به دلیل عضویت در پیمان نظامی مرکزی سنتو از عضویت در این جنبش محروم مانده بود در سال ۱۹۷۹ پس از پیروزی انقلاب به جنبش عدم تعهد پیوست. در سال‌های اولیه حیات جنبش ایرانیان، نام آن را به «جنبش نا وابستگان» ترجمه کردند. اما به دلیل عدم استقبال عمومی نام «غیرمتعهدان» مصطلح گردید. ایران بعد از پیوستن به جنبش در اجلاس سران ۱۹۷۹ در هاوانا و از آن به بعد در همه نشست‌های مختلف این جنبش حضور داشته است. لغو برگزاری هفتمین اجلاس سران در بغداد به دلیل جنگ ایران و عراق و انتقال این اجلاس به دهلی نو از مهمترین رویدادهای جنبش به حساب می‌آید. شانزدهمین اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد در روزهای ۹ و ۱۰ شهریور ۱۳۹۱ (۳۰ و ۳۱ اوت ۲۰۱۲) در تهران برگزار شد.^[۷]

ریاست دوره‌ای جنبش عدم تعهد

فهرست ریاست دوره‌ای جنبش عدم تعهد (به انگلیسی: Secretary-Generals of the Non-Aligned Movement) از زمان تأسیس در سال ۱۹۶۱ میلادی (۱۳۴۰ خورشیدی) تا کنون

	کشور	حزب سیاسی	از تاریخ	تا تاریخ
یوسیپ بروز تیتو	یوگسلاوی		۱ سپتامبر ۱۹۶۱	۵ اکتبر ۱۹۶۴
جمال عبدالناصر	جمهوری متحده عربی		۵ اکتبر ۱۹۶۴	۸ سپتامبر ۱۹۷۰
کنت کائوندا	زامبیا		۸ سپتامبر ۱۹۷۰	۵ سپتامبر ۱۹۷۳
هواری بومدین	الجزایر		۵ سپتامبر ۱۹۷۳	۱۶ اوت ۱۹۷۶
ویلیام گوپالاوا	سری‌لانکا	مستقل	۱۶ اوت ۱۹۷۶	۴ فوریه ۱۹۷۸
جونیوس ریچارد جایواردنه	سری‌لانکا		۴ فوریه ۱۹۷۸	۹ سپتامبر ۱۹۷۹
فیدل کاسترو	کوبا	حزب کمونیست کوبا	۱۰ سپتامبر ۱۹۷۹	۶ مارس ۱۹۸۳
	هند		۱۹۸۳	۱۹۸۳
	هند		۱۲ مارس ۱۹۸۳	۶ سپتامبر ۱۹۸۶
رابرت موگابه	زیمبابوه		۶ سپتامبر ۱۹۸۶	۷ سپتامبر ۱۹۸۹
	یوگسلاوی	اتحادیه کمونیست‌های یوگسلاوی	۷ سپتامبر ۱۹۸۹	۱۵ مه ۱۹۹۰
			۱۵ مه ۱۹۹۰	۱۵ مه ۱۹۹۱
استپان مسیچ			۳۰ ژوئن ۱۹۹۱	۶ دسامبر ۱۹۹۱
			۶ دسامبر ۱۹۹۱	۱۵ ژوئن ۱۹۹۲
	صربستان و مونته‌نگرو		۱۵ ژوئن ۱۹۹۲	۷ سپتامبر ۱۹۹۲
سوهارتو	اندونزی		۷ سپتامبر ۱۹۹۲	۲۰ اکتبر ۱۹۹۵
ارنستو سامپر	کلمبیا		۱۸ اکتبر ۱۹۹۵	۷ اوت ۱۹۹۸
آندرئاس پاسترانا آرانگو	کلمبیا		۷ اوت ۱۹۹۸	۲ سپتامبر ۱۹۹۸
نلسون ماندلا	آفریقای جنوبی	کنگره ملی آفریقا
تابو امبکی	آفریقای جنوبی	کنگره ملی آفریقا
ماهاتیر محمد	مالزی		۲۰ فوریه ۲۰۰۳	۳۱ اکتبر ۲۰۰۳
عبدالله احمد بداوی	مالزی		۳۱ اکتبر ۲۰۰۳	۱۵ سپتامبر ۲۰۰۶
فیدل کاسترو	کوبا	حزب کمونیست کوبا	۱۶ سپتامبر ۲۰۰۶	۲۴ فوریه ۲۰۰۸
رائول کاسترو	کوبا	حزب کمونیست کوبا	۲۰۰۶	۲۰۰۹
حسنی مبارک	مصر		۱۶ ژوئیه ۲۰۰۹	۱۱ فوریه ۲۰۱۱
محمد حسین طنطاوی		مستقل	۱۱ فوریه ۲۰۱۱	۳۰ ژوئن ۲۰۱۲
محمد مرسی			۳۰ ژوئن ۲۰۱۲	۲ اوت ۲۰۱۲
محمود احمدی‌نژاد	ایران	ائتلاف آبادگران ایران اسلامی	۳۰ اوت ۲۰۱۲	۳ اوت ۲۰۱۳
حسن روحانی	ایران	حزب اعتدال و توسعه	۳ اوت ۲۰۱۳	۱۵ سپتامبر ۲۰۱۶
نیکلاس مادورو	ونزوئلا	بولیواریانیسم	۱۶ سپتامبر ۲۰۱۶